Hoggaamiyihii  Jabuuti oo geeriyooday, isagoo 91 jir ah

DJIBOUTI CITY, Jabuuti — Cali Caraf Burhaan, oo ahaa hoggaamiye siyaasadeed oo si weyn u saameeyay Jabuuti intii lagu jiray tobankii sano ee u dambeeyay xukunkii gumeysiga Faransiiska, isla markaana door weyn ka qaatay jidkii muranka badnaa ee dalka uu u maray madaxbannaanida, ayaa Isniintii geeriyooday kaddib xanuun dheer. Wuxuu jiray 91 sano.

Madaxweynaha Jabuuti Ismaaciil Cumar Geelle ayaa shaaciyay geerida Cali Caraf Burhaan, isagoo tacsi u diray qoyskiisa iyo guud ahaan shacabka, kuna ammaanay muddadii dheer ee uu dalkiisa u soo shaqeeyay.

“Cali Caraf Burhaan wuxuu weligiis ku jiri doonaa quluubta muwaadiniinta, isagoo ahaa masuul daacad ah oo aan daalin, kuna shaqeyn jiray xilkasnimo iyo ka miro-dhalin natiijooyin la taaban karo,” ayuu madaxweynuhu ku yiri bayaan uu ku daabacay baraha bulshada.

Cali Caraf Burhaan wuxuu ka mid ahaa hoggaamiyeyaashii ugu saamaynta badnaa, isla markaana muranka dhaliyay, ee Jabuuti ka hor madaxbannaanida, isagoo hoggaaminayay maamul ay taageerayeen Faransiiska xilli ay jireen rabshado siyaasadeed, xiisado qabiil iyo aragtiyo kala duwan oo ku saabsan mustaqbalka dalka.

Wuxuu soo noqday guddoomiyaha Golaha Dhulka ee Dhulka Faransiiska ee Cafarta iyo Ciise laga soo bilaabo 1967 illaa 1976, taas oo ka dhigtay mas’uulka siyaasadeed ee ugu sarreeyay dhulkaas sannadihii u dambeeyay ka hor xornimada.

Intaa ka hor, wuxuu ahaa ku-xigeenka golaha maamulka intii u dhaxaysay 1960 iyo 1966, isagoo ka tirsanaa xisbiga UNI. Wuxuu xilkaas iska casilay isagoo si toos ah uga hadlay Idaacadda Jabuuti, si uu uga qayb qaato aftidii go’aaminaysay mustaqbalka siyaasadeed ee dhulkaas.

Cali Caraf Burhaan waxaa xilka guddoomiyaha golaha ku beddelay Cabdalla Maxamed Kaamil, oo markii dambe noqday ra’iisul wasaarihii ugu horreeyay ee Jabuuti kaddib madaxbannaanidii 1977.

Markii Jabuuti u sii dhawaanaysay xornimada, Cali Caraf Burhaan wuxuu muujiyay walaac ku saabsan xiriirka mustaqbalka ee dalka la yeelan doono dalalka dariska ah. Jabuuti oo leh istaraatiijiyad juqraafiyeed oo muhiim ah, waxay xuduud la wadaagtaa Itoobiya iyo Soomaaliya, kuwaas oo saameyn xooggan ku lahaa siyaasadda gudaha xilligaas.

Xilligaas, bulshada Jabuuti waxay ahayd mid si weyn u kala qaybsan. Qaar badan oo ka mid ah Cafarta waxay taageersanaayeen in xiriirka Faransiiska la sii wado, halka bulshada Ciise ay lahaayeen xiriir dhaqan iyo mid siyaasadeed oo dhow oo ay la leeyihiin Soomaaliya. Kala qaybsanaantan ayaa dhalisay qalalaase, isla markaana Cali Caraf Burhaan ka dhigtay bartamaha xiisad siyaasadeed oo sii xoogeysaneysay.

Cumar Khayre, oo ahaa saaxiib siyaasadeed oo muddo dheer la soo shaqeeyay, ayaa BBC u sheegay in Cali Caraf Burhaan marar badan la bartilmaameedsaday intii lagu jiray halgankii madaxbannaanida, sababo la xiriira hoggaaminta uu u hayay maamulkii Faransiisku dhisay.

“Lama beegsanin qofnimadiisa awgeed, balse waxaa loo beegsaday kaalintii uu ku lahaa halganka siyaasadeed ee xilligaas,” ayuu yiri Khayre.

Cali Caraf Burhaan wuxuu ka badbaaday isku day dil sanadkii 1968, kaddib markii la qorsheeyay in lagu dilo maqaaxi uu ku ballansanaa inuu wax ka cuno. Qorshahaas wuu fashilmay, balse hanjabaadaha noloshiisa halis gelinayay way sii socdeen.

“Ku dhowaad maalin kasta waa la daba socday, mar walbana waxaa jiray isku day lagu raadinayay fursad lagu waxyeelleeyo,” ayuu yiri Khayre.

Cali Caraf Burhaan wuxuu ku dhashay 1934 magaalada xeebta ku taalla ee Tadjoura, wuxuuna ka soo jeeday qoys caan ah oo isku dhaf ah Cafar iyo Soomaali. Ayeeyadiis waxay ahayd Soomaali ka timid magaalada taariikhiga ah ee Saylac.

Shaqadiisa ayuu ku bilaabay macallinimo horraantii 1950-meeyadii, kaddibna wuxuu ku biiray abaabulka dhallinyarada, isagoo markii dambe hoggaamiyay urur dhallinyaro Soomaaliyeed.

Si rasmi ah ayuu siyaasadda u galay isagoo ku xirnaa maxkamadda suldaanka Tadjoura, halkaas oo uu kula kulmay Maxamuud Xaarbi, oo ahaa halyey qaranimo iyo madaxweyne ku-xigeenkii Golaha Maamulka ee Dhulka Faransiiska ee Soomaaliya intii lagu jiray Dagaalkii Labaad ee Adduunka.

Cali Caraf Burhaan wuxuu markii dambe ku biiray golaha dhulka, isagoo taageeray dadaalladii Maxamuud Xaarbi ee ku wajahnaa madaxbannaanida. Faransiiska ayaa Xaarbi masaafuriyay Qaahira, halkaas oo uu ku geeriyooday labo sano kaddib shil diyaaradeed oo aan weligiis si buuxda loo caddeyn.

Kaddib markii Jabuuti ay xornimada qaadatay 1977, Cali Caraf Burhaan wuxuu ka fariistay siyaasadda, isagoo u weecday ganacsiga, isla markaana si weyn uga durkay iftiinka warbaahinta.

Dadkii yaqaanay sannadihii dambe ee noloshiisa ayaa ku tilmaamay nin deggan oo la dhaqan wanaagsan.

“Wuxuu ahaa nin edeb leh oo asluubaysan,” ayuu yiri Khayre. “Wuxuu lahaa shakhsiyad adag iyo akhlaaq wanaagsan.”

Geerida Cali Caraf Burhaan waxay calaamad u tahay dhammaadka cutub muhiim ah oo ka mid ah taariikhda casriga ah ee Jabuuti, oo lagu garto gumeysi, halgan siyaasadeed iyo aas-aaskii dowladnimada.

GAROWE ONLINE